این چه شور است که در دور قمر می بینم

همه آفاق پُر از فتنه و شر می بینم

 هر کسی روزبهی می طلبد از ایام

علت آنست که هر روز بَتر می بینم

 ...ابلهان را همه شربت زگلاب و قند است

قوت ِ دانا همه از خون جگر می بینم

 اسب تازی شده مجروح به زیر ِ پالان

طوق ِ زرین همه در گردن ِ خَر میبینم

 دختران را همه جنگ است و جدل با مادر

پسران را همه بدخواه ِ پدر می بینم

هیچ رحمی نه برادر به برادر دارد

هیچ شفقت نه پدر را به پسر می بینم

پندحافظ بشنو خواجه برو نیکی کن

که من این پند به از دُر و گهر می بینم

 ??1.آغیر اوتی ، باتمان گَل

??2.تک اَلدن، سَس چیخماز


??3.داغ داغا یِتیشمز،
آدام آداما یتیشَر


??4.چَچل باخار گوزگویه،
آدین قویار اوزگویه


??5.گِچی جان هاییندا،
قصّاب پیی آختاریر


??6.قویونی دَرین ده قازسان،
اوزون توشَرسن دایازدا


??7.حالوا حالوا دئمه یینَن
آغیز شیرین اولماز،
یاغ دوشاب ایستییَر


??8.گلین اویناماق باشارماز
دییَر یئر اَیریدی


??9.سوزو آت یئره،
سوز ساحابی اوزی گوتورَر



??10.دمیر قاپینینن تاختا قاپییا ایشی توشَر


??11.جوجه نی پاییزین سونوندا سایاللار


??12.آشپزکی ایکی اولدی،
آش یا شور اولار یا دوزسوز


??13.خوروز یوخیدی،
سحر آچیلمیردی


??14.سو گلسه ، یولون تاپار


??15.اورکن نقدر اوزون اولسا،
آخیر گلیب دوغاناقدان سوروشاجاق


??16.اوزگنین یاغلی سیندان،
اوز یاوانین یاخچی دی



??17.اوزی ییخیلان آغلاماز


??18.اوستو اورتولی بازار
دوسلوقو پوزار


??19.آشینا آشینا چیخدی،
اوجاق باشینا


??20.هر زادین تازاسی،
دوستون کهنه سی


??21.خمیر چوخ سو آپارار


??22.باغا قینین دان اولدی
قینین بَیَنمَدی


??23.آت، طوله میخین یئردن چیخادسا،
بیرین یئره ویرار، ایکیسین اوزونه


??24.تولکی تولکی یه بویرار
تولکی ده قویروقونا


??25.چوخ بول، آز دانیش


??26.آدامین اوزونون کی،
اَتین یسه ده
سوموگون آتماز


??27.کور توددوغون، بیراخماز


??28.آرپا اَکَن، بوغدا بیچَنمَز


??29.قونشویا اومود اولان،
شامسیز قالار


??30.قاشین دوزَلدَن دَییردی
ووردی گوزون چیخارددی


??31.آز دانیش، ساز دانیش،
دوز دانیش، سوز دانیش


??32.دوز سوز، آجی اولار


??33.حق داشی، آغیر اولار


??34.چیراق اوز دیبینه ایشیق سالماز


??35.آغاج بار گتدیحجه،
باش اَیَر


??36.قیش کِئچدی، اوزی قارالیق کوموره قالدی


??37.باشینا بورک قویان،
بورکونه ده گَرَح یاراشا


??38.پیشیین آغزی اَته چاتماز
دییَر اییی گلیر


??39.یوولمامیش قاشیق تکین گیرمه آریا


??40.اوزاق فامیل دن یاخین قونشی یاخچی دی


??41.مچیدین قاپیسی آچیخدی
ایتین هایاسینا نه گلیب


??42.اوزونه اوماج اوغانمیر
اوزگویه اَریشته کَسیر


??43.بورک گَرَح کیشی باشیندا اولا


??44.گوروشَن کَنده،
بَلَدچی لازیم دَییر


??45.هامینی برق توتار،
بیزی فانیس


??46.قودوخ بویَر، چولی بومَز


??47.قودوخ ائشیک ده قالماسا ،
په یه نین قَدرین بیلمز


??48.پارچاسینا باخ، بِئزین آل،
آناسینا باخ قیزین آل


??49.سو گَتیرَن دییردین
گیلیفی ایسلاتدین


??50.قمه قئنین کَسمَز   (پیچاق اوز دسته سین کسمز)


??51.قویون قوزونون اَیاقین باسماز


??52.ایلان ویران آلا چاتدان قورخار


??53چوخ گَزَن آیاقا،
داش دَیَر


??54.اَت گَتی مه میش،
کوفته ایستییر


??55.سوغان یمه میسن،
نیه گوینور سن


??56.قارین دویوران آشی،
گوز تانیار


??57.سن آغا من آغا ،
گامیشلاری(جامیش)کیم ساغا


??58.هر دده سی کور اولانا
کور اوغلو دِئمزلر.


??59.کِئچی نین قوتوری ،
بولاغین(چشمه)گوزوندَن سو ایچَر


??60.سووا یِئتیشمه میش،
چیرمالانیر


??61.قوتدان قورخان
قویون ساخلیانماز


??62.آتی دیرناقینا گورا ناللیارلار


??63.چوبانی اوزوندن اولان
قویونی اوکوز دوغار


??64.داما داما گول اولار ،
دادا دادا هئچ اولار


??65.چوخ گَزَن چوخ بولَر
چوخ یاشیان چوخ بولمَز


??66.آتی آتین یانینا باغلاسان،
هم رنگ اولماسا هم خوی اولار

آذربایجان اولکه سینین تحریف اولونموش منطقه و شهرلری نین آدی:????

1 _ قاراداغ - ارسباران ،
2 _ خیاو - مشکین شهر ،
3 _ قاراآغاج - قدس ،
4 _ سرایسکند- هشترود ،
5 _ توفارقان - آذرشهر ،
6 _ اوجان- بستان آباد ،
7 _ قوچ کندی- پارس آباد (مرکز محال موغان)
8 _ آجی چای - تلخه رود ،
9 _ آراز - ارس ،
10 _ ساوالان - سبلان ،
11 _ ساری قایا - سارقیه ،
12 _ میدان چای - مهران رود ،
13 _ قیزیل اوزن- سفید رود ،
14 _ قارا گؤل - سیاه استخر ،
15 _ سو باتان - تازه ده ،
16 _ قالاجیک- عزیز آباد ،
17 _ باخچاجیق - سردارآباد ،
18 _ قاراخاچ - علی آباد ،
19 _ ساووج - ساوه ،
20 _ تورکان اووا- فرزانه آباد ،
21 _ قاراوول داغی - شیرکوه ،
22 _ میشو- میشاب ،
23 _ آخما قایا - احمقیه ،
24 _ جِیرانلی - جاریحانی ،
25 _ اسکی شهر - اسک شهر ،
26 _ باش بولاق - سرچشمه ،
27 _ قره سو- سیه چشمه ،
28 _ کیوی - کوثر ،
29 _ قره تپه - سیاه کوه ،
30 _ کؤشک سارای- کشکسرای ،
31 _ گون دوغان -کندوان ،
32 _ داش آتان - دانش آباد ،
33 _ یام - پیام ،
34 _ هلاکو- هرزند ،
35 _ انه مه- انانق ،
36 _ گلن بَی- گل انبر ،
37 _ قازان خان - غازیان ،
38 _ طارم- آب بر ،
39 _ زنگان - زنجان ،
40 _ قافلانتی - قافلانکوه ،
41 _ حاجی بَی کندی - حاجی بکنده ،
42 _ گؤووز کندی- گاوخُس ،
43 _ ملک کندی- ملکان ،
44 _ باتی آذربایجان - آذربایجان غربی ،
45 _ تیکان تپه - تکاب ،
46 _ سایین قالا - شاهین دژ ،
47 _ سویوق بولاق- مهاباد ،
48 _ خانا - پیرانشهر ،
49 _ ساری داش - سردشت ،
50 _ عربلر - پلدشت ،
51 _ اوچ نووا - اشنویه ،
52 _ قاراعینی - سیه چشمه ،
53 _ اورمو - رضائیه و ارومیه ،
54 _ گروس- بیجار ،
55 _ قویون داغی- کبودان ،
56 _ ائشک داغی- جزیره اَشک ،
57 _جیغاتای چای - زرینه رود ،
58 _دیلمقان یا سلماس - شاپور ،
59 _تاتائو چای - سیمینه رود ،
60 _قوشاچای- میاندوآب ،
62 _گادار چای - قادر رود ،
63 _یئددی گؤز - هفت چشمه ،
64 _اش دورگه - درگه سنگ ،
65 _دلمه - اسلام آباد ،
66 _قالالار - قلات ،
67 _سولدوز - نقده ،
68 _گؤز آیران- کوزه گران ،
69 _ایراق دهنه- راهدانه ،
70 _خیل خانا- خلخانه ،
71 _شیطان اووا- طالقان ،
72_خزر - دریای مازندران،


                                      بر گرفته از کانال  طبیعت آذربایجان

واحدهای اندازه‌گیری تورکی

??واحد طول:
آرشین: 115 سانتی متر
یاریم آرشین: 57.5 سانتی متر
چَرَک: 29 سانتی متر
سییه: 14.5 سانتی متر
پونزا: 7.2 سانتی متر

?واحدهای اندازه گیری طول مسافت درمقیاس بزرگتر "آغاج" بود
آغاج = 6 کیلو متر
منزل= 6 آغاج
در زمان های قدیم حد فاصل هرآغاج قهوه خانه‌ای جهت استراحت وجود داشت
معمولا یک فرد معمولی روزانه دو آغاج راه می‌رفت
یک مسافر تنبل یک آغاج راه می‌رفت
و آدم های خیلی تنبل طوری مسافرت می‌کردند که اگر مسافت 10 روز را جمع می‌کردی از 9 آغاج هم کمتر می‌شد.
این موضوع برای اینکه میزان تنبلی شخصی را مشخص کنند، می‌گفتند فلانی خیلی زرنگ است "اون گونده دوققوز آغاج یول گئدیر" (در 10 روز 9 آغاج راه می ‌رود)

?واحدهای پول:
قیران: 100 دینار:بیست شاهی
ده شاهی: 50 دینار
چهار شاهی: یک عباسی
یک منات: 3.5 قیران
یک پنابت: 50 دینار
اؤچ پنابت: 1.5 قیران
قارا پول (پشیز): سکه کم ارزشتر از برنز و یا روی
"تومان" واحد پولی 800 ساله درفرهنگ و ادب و تاریخ ترکان نیز همواره به جای عدد ده هزار استفاده شده است. این واحد پولی را بخاطر برابری آن با 10000 دینار چنین نامی را نهاده‌اند. «سکه صد دینار» یا‌‌ همان «صنار» را سلطان محمود غزنوی ضرب کرد و بعد‌ها به « محمودی » معروف شد. دینار واحد پول روم و برگرفته ازنام امپراتور روم دیناریوس بوده است. همزمان شاهان سامانی ماوراءالنهر سکه‌های نقره‌ای معروف به «شاهی» را ضرب کردند که ارزش آن نصف محمودی بود. بعداً 1000 دینار را «قران» و 10000 دینار را «تومان» گفتند. در اواخر دوره قاجار سکه‌های 1000 و 2000 دیناری ضرب شد که به یک «قران» و «دو قران» یا دوهزار (اصطلاحاً دوزار و دو قرون) معروف شدند.

?واحدهای وزن:
درم: 10 مثقال: 15.5 دانگ
یک چتوه‌ر: 22 مثقال
چئت : 11 مثقال
یک مثقال: 24 نخود: 4.68 گرم
باتمان: 5 کیلو ( دربازارتبریز 4.440 کیلو گرم/ درخراسان 3.330 کیلوگرم )
یک نخود: چهار گندم
پونزا: 250 گرم
هفدرم: 125 گرم
سیر: 80 گرم: 16 مثقال
واحد اندازه گیری محصولات کشاورزی درمیان اقوام تورک و کسانی که با تورکها داد و ستد داشته اند باتمان بوده است. مقدار باتمان در مناطق مختلف و نیز بر حسب جنسی که توزین می شد متغیر بود. در ترکیه هر باتمان 6 اقه (اقیه) است که هر اقه 400 درهم یا 1283 گرم و بنابراین هر باتمان معادل 7.698کیلوگرم است .

?واحد اندازه گیری زمین های کشاورزی"دنؤم" بوده است و دؤنگ، دؤنگه، دؤنرگه و دؤنوم کلمات تورکی به معنای "محل دور زدن" می باشد و برای قطعه زمین بکار میرفته است.
یک دنوم به اندازه 900 مترمربع است.
هر دنؤم به واحدهای کوچک تر تقسیم می شود.
مثل: دؤرد دؤنگه (چهاردانگ) ، آلتی دؤنگه (شش دانگ) ، اوچ دؤنگ (سه دانگ).

?اولچولر ölçül?r
 اوزونلوق، بوی Uzunluq-Boy: طول،درازا
اَئن ?n: عرض
حوندورلوک Hündürlük: ارتفاع
آرا Ara: مسافت، فاصله
یاریم باتمان Yar?m batman: نیم من
بئش آغاج Be? A?ac :پنج کیلومتر
بیر گیروانکا Bir q?rovanka: یک لیتر
کسیر K?sir: کسر
بیر چرک Bir ç?r?k: یک چهارم
اون آردیم On ard?m: ده قدم
بیر قاریش Bir qar??: یک وجب
بیر چووال Bir çuval: یک گونی
ایکی تلیس ?ki t?lis: دو گونی
بیر آووجئ Bir ovuc: یک مشت
بیر اتک Bir ?t?k: یک دامن
یئترینجه Yet?rinc?: به اندازه کافی
یوزلرجه Yüzl?rc?: صدها
سایسیز Saysiz: بی شمار
قالیق Qal?q: باقیمانده
ساحه Sah?:مساحت
قیرام Q?ram:گرم
آغاج A?ac: شش کیلومتر
ایاق ?yaq: پا(واحد اندازه گیری طول و عرض فرش در قدیم)
دَیَر D???r: ارزش، قسمت
پای Pay: سهم، قسمت غذا
چکی Ç?ki: وزن
اؤلچو Ölçü: اندازه
لای Lay: یک دور کامل در فرش بافتن
جوتلوق Cütlüq: به اندازه شخم زدن دو گاو در یک روز
دگیرمان D??irman: آبی که بتواند یک آسیاب را بگرداند (باغداری)
سورو Suru: گَلّه گوسفند و بز
ناخیر Nax?r: گَلّه گاو
ایلخی ?lx?: گَلّه اسب
بؤلوک Bölük: یک قسمت (مالدارلیقدا سورودن آیریلان لار) اؤرنک (مثال): بیر بولوک قوزو
بؤلوک Bölük: قسمت (در انگلیسی تبدیل به "بلوک" شده است)

???بیایید این کلمات زیبا، با معنا و
 تورکی را که گاها زبان های دیگر نیز از ما به قرض گرفته اند و استفاده می کنند را به یاد داشته باشیم و در زندگی روزمره استفاده کنیم
درحالی که همچنین قدرتمندی و گستردگی در کلمات زبان مادریمان وجود دارد چرا اجازه دهیم زبانمان مورد هجوم کلمات بیگانه واقع شود؟

سالها پیش استاد شهریار چه زیبا سرودند:
تورکون دیلی تک سئوگیلی ایستکلی دیل اولماز
اؤزگه دیله قاتسان بو اصیل دیل اصیل اولماز
تورکون مَثَلی، فولکلوری دونیادا تک دیر
خان یورقانی، کند ایچره مثل دیر، میتیل اولماز
                                                                   بر گرفته از کانال  استاد حسن رحمانی  -  آیاز

این کوچه و آن کوچه

یک کوچه بن بست که من ساکن آنم
پس رفته ترین کوچه این دور و زمان است
بسیار بلاها به سرش آمده ،اینک
درد از سر و ازصورت این کوچه عیان است
خفته است اهالی همین کوچه به غفلت
 از غفلت ما حال هوایش خفقان است
کنج دل این کوچه چو من پرشده از زخم
کاری تر از هر زخم فقط زخم زبان است
بس زخم زبانها که شنیدیم ولی باز
این زندگی نکبت ما در جریان است
از کوچه ما کوچ نمودند گروهی
قصد دگر افراد همین کوچه همان است
در کوچه بالاتر و بهتر تر از اینجا
شادی و شعف در حد فوج و فوران است
درکوچه ما جان به لب خلق رسیده
در کوچه بالا همه در امن و امان است
از جنس خرافات .کلاهی به سر ماست
جمعیت این کوچه چومن اهل گمان است
اهلش همگی اهلی و فرمانبر و ساکت
گویی که سر گله سگ و چوب شبان است
در کوچه بالا سر و کار همه با سود
در کوچه ما عاید هر شخص زیان است
در کوچه بالا پله و پول زیاد است
در کوچه ما جیب تهیدست تومان است
در کوچه بالا نشود کار کسی لنگ
چون نسبت آنها به فلان ابن فلان است
در کوچه ما شغل ندارند جوانان
هر مفسده و جرم و تباهی است از آن است
در کوچه بالا سخنان روح نوازند
 شاید که چپاولگرهمان چرب زبان است
صد دزدی و صد غارت آن کوچه هویداست
صد حیف هزاران دگر نیز نهان است
زآن روست شده کوچه ما زیر خط فقر
گفتیم و بگفتند که این خط و نشان است
در کوچه بالا نه جهنم نه معاد است
در کوچه ما وعده حور است و جنان است
در کوچه بالا همه گویی که جوانند
در کوچه ما از همه بیچاره جوان است
در کوچه بالا به کسی پیله نبندند
در کوچه ما بر سر اندیشه سنان است
در کوچه بالا همه جا فرط رفاه است
چرخ فلک هم بر سرآن کوچه روان است
 آنجا به غذاهایی رژیمی شده عادت
در کوچه ما دغدغه روزی و نان است
در کوچه بالا همه در سیر و سیاحت
اینجا همه در فکرگذار و گذران است
گویی که در آنجا همه سال بهارست
در کوچه ما فصل زمستان و خزان است
در کوچه بالا گل و بلبل بغل هم
در کوچه ما آه بغل دست فغان است
در کوچه ما جربزه گفتن حق نیست
شاید همه را مقصد و مقصود برآنست
امروز از این کوچه نپرسید سئوالی
مرد و زن این کوچه ز فردا نگران است
شاید که گذشتست آیاز از خط قرمز
یا جان به لبش آمده و سیر زجان است
گفتند و شنیدیم ولی باز بگویم
آنرا که عیان است چه حاجت بیان است

حسن رحمانی – آذر96